Te zien in… Aflevering 210: Joggem de Graaf, keramieken speelplastiekkunst in Bornwird
Streekomroep RTV NOF voor Noardeast-Fryslân, vrijdag 30 december 2022

Verhoging  met Koe, vogel en boer en spelend kind (foto kunstenaar Joggem de Graaf).
Speelplastiek Koe, vogel en boer
en school in Bornwird

BORNWIRD – Joggem de Graaf is schilder, beeldhouwer en oud-hoofddocent van Kunstacademie Minerva in Groningen. Hij woont en werkt nu in Frankrijk en is sinds 1968 fulltime beeldend kunstenaar met zelfstandige bedrijfsvoering. De speelplastiek Koe, vogel en boer (1977) voor cbs Bernewirt, Raarderweg 8, maakte Joggem in zijn toenmalige atelier aan de Griene reed, Hantumeruitburen, West-Dongeradeel.
Gerhild van Rooij

JOGGEM DE GRAAF
Joggem de Graaf (Castricum, 20 december 1946) is een multidisciplinair kunstenaar die in zijn werk de realiteit herschept, zoals in het kunstwerk in Bornwird. Hij werkt als beeldhouwer, monumentaal kunstenaar en vervaardiger van mozaïeken met hout, keramiek en beton. Als schilder en aquarellist fascineert de lichtval hem en blijft de magie van olieverf hem boeien, als beeldhouwer speelt hij met driedimensionale vormen en kleur. Zijn kennis heeft hij als hoofd van de afdeling beeldhouwen aan de Kunstacademie Minerva te Groningen op anderen overgebracht. In de periode 1975-1988 geeft hij daar de vakken ‘vlakke vorm- en kleurstudies', ‘plastisch ruimtelijk vormen', ‘figuurtekenen' en ‘anatomie'. Zijn keuze voor figuratie is een bewuste keuze. Het schilderij is voor hem een venster naar een andere wereld dan die waarin de beschouwer zich bevindt. De manier waarop hij in speelplastiek-kunstwerken zoals  Koe, vogel en boer  de werkelijkheid herschept is ontwapenend en past bij kinderen.

Verhoging  met Koe, vogel en boer en spelend kind (foto kunstenaar Joggem de Graaf).
Koe, vogel en boer van Joggem de Graaf in avondlicht

1975, UITNODIGING WESTDONGERADEEL
Het kunstwerk ontstond in de tijd dat Joggem met zijn gezin aan de Griene reed in het buurtschap Hantumeruitburen woonde en atelier hield. In 1975 was de officiële plaatsnaam Hantumeruitburen, in Fries Hantumer Utbuorren en sinds de invoering van de officiële Friese plaatsnamen Hantumerútbuorren in de gemeente Westdongeradeel, het latere Dongeradeel en huidige Noardeast-Fryslân. Namens B&W van gemeente West-Dongeradeel ontving Joggem een op 10 januari 1975 gedateerde getypte brief van Burgemeester Meindert Klaas Pool. De tekst luidt:

“ Geachte Heer De Graaf,
Wij delen u mede dat het in principe in onze bedoeling ligt u opdracht te verstrekken tot het aanbrengen van kunstzinnige versieringen zowel in de kleuterschool te Nes als in de kleuterschool te Bornwird.
Wij hebben de besturen van deze beide scholen uitgenodigd omtrent het aanbrengen van deze versieringen met ons kollege van gedachten te wisselen. Deze bespreking zal plaats vinden op 22 januari as, ‘s avonds om half acht te gemeentehuize te Ternaard. U zult ons ten zeerste verplichten deze bespreking bij te wonen en aan de hand van dia’s enige van uw werken te tonen,
Burgemeester en wethouders van WESTDONGERADEEL.”

KUNSTZINNIGE VERSIERINGEN
Op 28 januari 1975 volgt de opdracht voor het maken van  kunstzinnige versieringen voor de nieuw te bouwen 1-klassige kleuterscholen in Bornwird en Nes. De speelplastiekkunstwerken in het kader van de 1 procentregeling (waarbij 1 procent van het bouwbedrag besteed wordt aan kunst), zijn in 1977 bij die scholen geplaatst. Joggem zag in de openbare ruimte voor kinderen alleen maar standaard vormgegeven wipkippen en varianten staan, die in zijn ogen een school of speelplek nooit een echt eigen uitstraling geven. Oorspronkelijke fantasierijke kunst in de vorm van niet inwisselbare speelplastieken zou dat wel kunnen. Zijn in Hantumerútbuorren ontworpen mozaïekplastiek  Koe, vogel en boer  is speciaal voor de school in Bornwird ontworpen en nergens anders te vinden. Het kunstwerk geeft iets eigens aan de locatie.

 

Verhoging  met Koe, vogel en boer en spelend kind (foto kunstenaar Joggem de Graaf).
Verhoging met Koe, vogel en boer  
en spelend kind

VERHOGING
De speelplastiek in Bornwird stond op een door lage houten palen bijeengehouden rechthoek van 11 banen in afwisselend zeer licht blauw en lichtblauw. Elke baan was circa 12 gekleurde bakstenen lang en 7 regels breed. Rond de rechthoek lag op de grond een in het verlengde liggende dubbele rij stenen in dezelfde kleuren. De kleuterscholen bestaan niet meer in de oude vorm, de speelplastiek voor Nes is rond 2007 verplaatst naar de speeltuin bij de kerk en de speelplastiek in Bornwird staat nu zonder verhoging bij de Christelijke basisschool. De mens- en dierfiguren van de kleurrijke speelplastiek zijn verbonden met de geschiedenis van het uitgestrekte terpdorp Boarnwert ten westen van Dokkum aan de N356. De terp was groter dan de terpen van Foudgum en Brantgum, maar is voor een groot deel afgegraven, wel is aan de Ringweg te zien hoe groot de terp was waarop mensen en vee een veilig onderkomen vonden.

SYMBOLIEK KOE, VOGEL EN BOER
De gevlekte koe in drie kleuren blauw heeft witte hoornen en uiers. Tussen zijn poten staat een groen vlak symbool voor weidegrond. De diagonaal voorovergaande boer met goudblond haar, zwart oog en zwarte mond in wit gezicht draagt donkerroodbruine kleding uit een stuk. Bovenop zijn hoofd nestelt een vogel met bruinrode snavel, zwarte ogen en in het donkergroene verenkleed lichtblauwe en zwarte contouren van vleugels. De koe verwijst naar trekossen, melkkoeien, schapen en meer vee dat de gemeenschap hielp. De vogel staat voor een voormalige meer, natuur en jacht. Vlees, huiden en vet van vee of dieren waarop gejaagd werd, waren belangrijk om te overleven. De terpdorpbewoners waren afhankelijk van de opbrengst van land en water, vissen, schaaldieren, wilde eenden, zwanen, ganzen, en ander gevogelte maakten deel uit van het menu. Ten noorden van het dorp lag de Boarnwerter Mar, waar vogels, vissen, amfibieën, insecten en kleine zoogdieren leefden. Deze rietpoel is in 1853 drooggelegd. Koe, boer en vogel van Joggem de Graaf verwezen tegelijk naar het anno 1977 landelijk gelegen agrarische dorp, waar rond het melkvee in het gecultiveerde landschap ruimte was voor de natuur met veel vogels.

Auteur: Gerhild van Rooij, Cultuurpublicist

Te zien in… Aflevering 211: Joggem de Graaf speelplastiek in Nes, Frankrijk en boek
Streekomroep RTV NOF voor Noardeast-Fryslân, dinsdag 03 januari 2023

Verhoging  met Koe, vogel en boer en spelend kind (foto kunstenaar Joggem de Graaf).
Speelplastiekkunstwerk
schip met poes, man en vis
, Nes

NES – Joggem de Graaf maakte vele speelplastiekkunstwerken om naar te kijken, kinderen op te laten spelen en specifieke ruimtes te markeren. Ze staan verspreid over Nederland en in Frankrijk. Ook Nes en Bornwird hebben een veelkleurig speelplastiek met mozaïek. Joggem schreef vogels, veren, vrouwen, vliegen, een monografie met olieverfschilderijen en gedichten.
Gerhild van Rooij

2000, ZWEDEN – DONGERADEEL
Gemeente West-Dongeradeel was in 1975 de opdrachtgever voor de speelplastieken bij de protestant-christelijke kleuterscholen in Nes en Bornwird*. Bij de gemeentelijke herindeling in 1984 zijn West-Dongeradeel, Oost-Dongeradeel en Dokkum gefuseerd tot Dongeradeel. Wanneer er 33 jaar intensief is gespeeld op de speelplastiekkunst van Joggem de Graaf zijn de kunstwerken in Nes en Bornwird toe aan groot onderhoud. Dongeradeel dat vanaf 2019 met Ferwerderadeel, Kollumerland en Nieuwkruisland gemeente Noardeast-Fryslân vormt, vraagt aan de naar Björköby in Zweden verhuisde Joggem de Graaf of hij de speelplastieken wil komen restaureren. Dat doet hij en op 15 september 2000 staan de speelplastieken uit 1977 er weer prachtig bij.

Verhoging  met Koe, vogel en boer en spelend kind (foto kunstenaar Joggem de Graaf).
Schip met poes, man en vis
bij school De Tarissing, Nes

1977 SPEELPLASTIEK IN NES
De plaatsnaam Nesse wordt al genoemd in 1369 en verandert in 1579 in Nes, oud-fries voor een in het water uitstekende punt land. Nes is op een middeleeuwse rechthoekige terp ontstaan en lag op een landtong in de Waddenzee. De huidige dorpskern ligt aan het noorden van de Nesser Opvaart naar de Paesens. In de speelplastiek voor de tuin van kleuterschool de Tarissing (toerusting) in Nes integreert de kunstenaar een vlaggenmast in het bootvormige plateau van licht gekleurde bakstenen. Aaneengesloten uitstekende houten paaltjes versterken de scheepsvorm en lopen in lengte op naar de voor- en open achtersteven. Tegen de mast liggen keramische mozaïeken in beton. Aan de ene kant een enorme roodbruin en blond gestreepte poes of kat, aan de andere kant een borstbeeld van een man met wit gezicht, donkere zonnebril, snor en sikje en gekleed in een camel en bruinzwart gestreepte jas met groen in de revers binnen. Op zijn blonde of geblondeerde haar zwemt een grote vinloze vis, met schubben in diverse tinten blauw, groene kop en staart en een zwart oog. De variatie in reliëfs op de onderdelen van het mozaïek geven het kunstwerk een levendig effect, zoals ook bij de speelplastiek Koe, vogel en boer in Bornwird.

2006-2007 BETROKKEN DORP
Op 25 juni 2007 stuurt Henny Vlasma namens een aantal inwoners van Nes een brief aan de in 1991 naar Saint Vincent de Dufort in Frankrijk verhuisde kunstenaar. De gemeente heeft de op 1 augustus 2006 gesloten school de Tarissing te koop aangeboden en de koper wil het speelplastiek uit de tuin verwijderen. Ineke Ekkers verandert de school in een atelierwoning, in de tuin komen haar abstracte, sobere beelden. De groep particulieren wil de meerkleurige figuratieve speelplastiek waar altijd veel rond en op gespeeld is het liefst verplaatsen naar de ingang van het speeltuintje naast de Hervormde Johanneskerk. Wanneer Joggem daar achter kan staan, zullen ze actie ondernemen om dit voor elkaar te krijgen met hulp van de gemeente of Dorpsbelang. Joggem vertelt me vijftien jaar later dat zijn kunstwerk nu wel in een andere omgeving staat, maar dat er niets mooier is dan zulke betrokken inwoners en op zijn object spelende kinderen. Hij heeft dat in onder meer Twijzelerheide wel anders meegemaakt, alle hulde voor Nes en de Nessers.

 

Verhoging  met Koe, vogel en boer en spelend kind (foto kunstenaar Joggem de Graaf).
Wasgoed, schilderij,
monografie Vogels, veren, vrouwen

2007 VOGELS, VEREN, VROUWEN, VLIEGEN
Saint Vincent de Dufort heeft met de 8 bijbehorende gehuchten erbij tot 50 inwoners, meest boeren. Joggem maakt er in 2007 de aan zijn vrouw en muze Mette opgedragen monografie Vogels, veren, vrouwen vliegen. Het is een ode aan haar en het leven in symbiose met de natuur en dieren. Het boek bevat pure, realistisch geschilderde werken met een dromerige sfeer en gedichten die uit reeksen beeldende gedachten bestaan, bijvoorbeeld:

“waar schaduwen lang zijn
namen onuitspreekbaar
zwemt de maan naakt
in het duister
waarachter de dag zich verbergt.

een tor op z’n rug
vindt aan de lucht geen houvast
een nachtvogel vliegt voorbij

een vrouw hangt
het hoofd naar beneden
haar gezicht bedekt door haar rok
een zwaantje wil niet lukken”

Verhoging  met Koe, vogel en boer en spelend kind (foto kunstenaar Joggem de Graaf).
Hommage Georges Brassens,
Saint Vincent de Dufort

2014 HOMMAGE GEORGES BRASSENS
De Place de la Maine, Saint Vincent de Dufort is sinds 2014 een Place de la Mosaïque met beeldende hommage aan Georges Brassens (Sète, 22.10.1921 – Saint-Gély-du-Fesc, 29.10.1981), een van de populairste auteurs en vertolkers van Franse chansons. Via een visitekaartje ontdekte de burgemeester de website met mozaïekwerk van Joggem, daarna kwam de beeldengroep tot stand waaraan Joggem 5000 euro meebetaalde ‘voor Bresson’. Als jongen zongen Joggem en zijn reisgenoot onderweg naar het zuiden liedjes om iets te verdienen. Brassens hoorde ze, bood aan om hun tent in zijn tuin te zetten en onthaalde ze enkele dagen gastvrij. Ze wisten niet wie hun vrolijk meezingende gastheer was. Het mozaïek waarop gespeeld en gelegen mag worden, beeldt zijn chanson Margot uit, over het herderinnetje dat een uitgehongerd poesje vindt en het de borst geeft. Alle mensen tot aan de pastoor toe komen kijken, naar het poesje denkt Margot. Franse kinderen kennen het liedje dat uiteenlopende reacties oproept. Achter de onder een metalen parasol met trap op haar zij liggende Margot met poes aan de borst en een grote hagedis onder haar opgetrokken knieën, is een grote poes neergevleid, bovenop zijn kop staat een witte kip. Ook hier geeft de unieke beeldengroep iets eigens.

Klik hier voor een compleet verslag van dit projekt

Joggem blijft zeer bescheiden ondanks zijn vele tentoonstellingen solo of in groepsverband in galeries en musea in Nederland, de UK, Zweden, Frankrijk en een buitenlandse prijs zoals The Tabernacle Open Prize (Wales, UK), The Gulbenkian Art Prize en natuurlijk nog veel meer werken in de openbare ruimte. Rob Meulman toont zijn schilderijen regelmatig in Museum Appingedam.

Verhoging  met Koe, vogel en boer en spelend kind (foto kunstenaar Joggem de Graaf).

‘Vogels-Veren-Vrouwen-Vliegen' 2007, schilderijen en gedichten is te bestellen
á € 17,50 op rekening 151406413 (Rabobank L) t.n.v. Joggem de Graaf

Boekomslag

Auteur: Gerhild van Rooij, Cultuurpublicist

Heel Nederland de lucht in
Museum Møhlmann, 3 april t/m 3 juli 2016

Heel Nederland de lucht in is de titel van een landelijke KunstVogelManifestatie die in april 2016 van start zal gaan. Zo’n 110 kunstenaars van naam en faam presenteren hun 'vogelwerken' landelijk verspreid.
Een uitwaaierende Nederlandse ‘kunstbelt’ van Appingedam, via Nieuw Amsterdam, Schokland , Rotterdam, Den Haag en Middelburg met slot Zeist als middelpunt. Een uniek gebeuren. Nog nooit stond de Vogel zo in de Kijker. In schilderijen, grafiek, aquarellen pastel, glas, brons, steen of hout.
www.hoogvliegersvanhetlaagland.nl

Joggem exposeert in Appingedam met de volgende werken:

Bresse Kip - Joggem de Graaf
Bresse-kip 28 x 47 cm 2016 (€ 2600,-)
Natteffekt - Joggem de Graaf
Natteffekt 80 x 40 cm 2005
(€ 2920,-)
Thy Hand Belinda - Joggem de Graaf
Thy Hand Belinda 48 x 36 cm 1998
(€ 2740,-)

Mozaiek - Joggem de Graaf
Mozaiek, 106 x 45 cm 2015 (€ 2600,-)

Midas het Nederlands Kankerfonds voor Dieren, 2015

Midas - Nederlands Kankerfonds voor Dieren - Joggem de Graaf
Midas, een schilderij gemaakt als donatie ten bate van het Nederlands Kankerfonds voor Dieren in Terneuzen 2015, 80 x 15 cm

Spiegeling Museum Møhlmann, april 2015

Spiegeling - Joggem de Graaf


Monumentaal project voor de gemeente Saint Vincent de Durfort :

Mozaiek - Joggem de Graaf

Een monumentaal project voor de gemeente Saint Vincent de Durfort in Frankrijk in mozaiek en ijzer met als thema: 'Brave Margot' naar een chanson van George Brassens. Het Mozaiek is geplaats voor het gemeenthuis en ingehuldigd in september 2014.

Klik hier voor een compleet verslag van dit projekt


Beluister de radio-uitzending van 26 oktober 2014 'Joggem en George', een uitzending van NPO RadioDoc over Joggem en het Mozaiek.